کد مطلب:214793 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:358
الله الصمد (خداوند متعالی و محیط مطلق است)
عن الربیع بن مسلم قال: سمعت أباالحسن علیه السلام، و سئل عن الصمد؟ فقال: الصمد الذی لا جوف له.
التوحید باب 4 ح 7
ترجمه: ربیع بن مسلم گفت: شنیدم از امام هفتم علیه السلام كه از آن حضرت سؤال شد از معنای كلمه الصمد؟
امام فرمود: صمد چیزی را گویند جوف آن خالی نباشد، یعنی جوف نداشته باشد.
توضیح:
مناسب است چند حدیث دیگر كه در تفسیر كلمه الصمد، از حضرات أئمه علیهم السلام در همین باب رسیده است، نقل شود:
ح 10 - قلت لأبی جعفر علیه السلام، جعلت فداك ما الصمد؟ قال: السید
[ صفحه 74]
المصمود الیه فی القلیل و الكثیر. [1] .
ح 8 - فقلت لأبی عبدالله علیه السلام، ما الصمد؟ فقال: الذی لیس بمجوف. [2] .
ح 6 - ثم قال أبوجعفر الباقر علیه السلام: لو وجدت لعلمی الذی أتانی الله عزوجل حملة لنشرت التوحید و الاسلام و الایمان و الدین و الشرایع من الصمد، و كیف لی بذلك و لم یجد جدی أمیرالمؤمنین حملة لعلمه. [3] .
و در این مورد مطالبی را متذكر می شویم:
1- الصمد: در كتاب التحقیق گفته شده است كه: آن عبارت است از مقام عالی رفیع صلب متفوق بر جمیع أطراف، به طوری كه علو داشته و كسی بر او علو پیدا نكند.
و این معنی در خصوص پروردگار متعال: عبارت می شود از مقام بلند و بالای مطلق او كه بر همه موجودات اعتلاء پیدا كرده، و همه در مقابل عظمت او خاضع گشته، و برای رفع حوائج و فقر خود به او توجه نموده، و از او درخواست مطلوب كنند.
2- الذی لا جوف له: منظور این است كه در داخل وجود او هیچ گونه سستی و خلل و ضعف و احتیاج نداشته، و وجود او یك واحد محكم و یكنواخت و بی نیاز و واجب و ثابت و غیرمحدود به حدود و قیود باشد، زیرا چیزی كه داخل آن خالی و جوف دار
[ صفحه 75]
(مجوف) است: ذاتا متزلزل و مضطرب و ثبوت ذاتی نداشته، و مورد توجه و اعتماد نخواهد بود.
و از لوازم و آثار وجود محكم و ثابت این است كه: به سوی او دیگران كه حاجتمند و فقیر و ضعیف بوده، و استغنای ذاتی ندارند: رو آورده، و پیشگاه او را مقصد خود قرار می دهند.
3- لنشرت التوحید والاسلام: چون ما معتقد شدیم كه خداوند متعال ثبوت و وجوب ذاتی داشته، و هیچ گونه فقر و ضعف و خللی در داخل وجود او نیست: قهرا أزلی و أبدی و نامحدود و نامتناهی مطلق بذاته خواهد بود، و این معنی ملازم است كه صفات او همه ذاتی و نامحدود و نامتناهی باشد، و اگر صفات او عین ذات او نباشد و بلكه زائد و غیرذات باشد: قهرا محتاج و ضعیف و مجوف خواهد بود.
و در این صورت لازم می شود كه: همه موجودات در مقابل عظمت او خضوع و خشوع پیدا كرده، و به او متوجه باشند.
و البته خصوصیات خضوع و اطاعت را كه مناسب مقام رفیع و بالای او باشد: باید خداوند متعال معین فرماید.
و این معانی حقایق و معارف الهی و مراتب تهذیب و تزكیه و مقامات اطاعت و عبودیت را به اثبات خواهد رسانید.
و چون طاعات و عبادات به اختلاف حالات و مقامات و موارد فرق می كند: امام كه جانشین پیغمبر خدا و مربوط به مركز وحی و علم است، می تواند به همه این موارد و أحكام محیط و آگاه باشد.
[ صفحه 76]
التوحید باب 4 ح 7
ترجمه: ربیع بن مسلم گفت: شنیدم از امام هفتم علیه السلام كه از آن حضرت سؤال شد از معنای كلمه الصمد؟
امام فرمود: صمد چیزی را گویند جوف آن خالی نباشد، یعنی جوف نداشته باشد.
توضیح:
مناسب است چند حدیث دیگر كه در تفسیر كلمه الصمد، از حضرات أئمه علیهم السلام در همین باب رسیده است، نقل شود:
ح 10 - قلت لأبی جعفر علیه السلام، جعلت فداك ما الصمد؟ قال: السید
[ صفحه 74]
المصمود الیه فی القلیل و الكثیر. [1] .
ح 8 - فقلت لأبی عبدالله علیه السلام، ما الصمد؟ فقال: الذی لیس بمجوف. [2] .
ح 6 - ثم قال أبوجعفر الباقر علیه السلام: لو وجدت لعلمی الذی أتانی الله عزوجل حملة لنشرت التوحید و الاسلام و الایمان و الدین و الشرایع من الصمد، و كیف لی بذلك و لم یجد جدی أمیرالمؤمنین حملة لعلمه. [3] .
و در این مورد مطالبی را متذكر می شویم:
1- الصمد: در كتاب التحقیق گفته شده است كه: آن عبارت است از مقام عالی رفیع صلب متفوق بر جمیع أطراف، به طوری كه علو داشته و كسی بر او علو پیدا نكند.
و این معنی در خصوص پروردگار متعال: عبارت می شود از مقام بلند و بالای مطلق او كه بر همه موجودات اعتلاء پیدا كرده، و همه در مقابل عظمت او خاضع گشته، و برای رفع حوائج و فقر خود به او توجه نموده، و از او درخواست مطلوب كنند.
2- الذی لا جوف له: منظور این است كه در داخل وجود او هیچ گونه سستی و خلل و ضعف و احتیاج نداشته، و وجود او یك واحد محكم و یكنواخت و بی نیاز و واجب و ثابت و غیرمحدود به حدود و قیود باشد، زیرا چیزی كه داخل آن خالی و جوف دار
[ صفحه 75]
(مجوف) است: ذاتا متزلزل و مضطرب و ثبوت ذاتی نداشته، و مورد توجه و اعتماد نخواهد بود.
و از لوازم و آثار وجود محكم و ثابت این است كه: به سوی او دیگران كه حاجتمند و فقیر و ضعیف بوده، و استغنای ذاتی ندارند: رو آورده، و پیشگاه او را مقصد خود قرار می دهند.
3- لنشرت التوحید والاسلام: چون ما معتقد شدیم كه خداوند متعال ثبوت و وجوب ذاتی داشته، و هیچ گونه فقر و ضعف و خللی در داخل وجود او نیست: قهرا أزلی و أبدی و نامحدود و نامتناهی مطلق بذاته خواهد بود، و این معنی ملازم است كه صفات او همه ذاتی و نامحدود و نامتناهی باشد، و اگر صفات او عین ذات او نباشد و بلكه زائد و غیرذات باشد: قهرا محتاج و ضعیف و مجوف خواهد بود.
و در این صورت لازم می شود كه: همه موجودات در مقابل عظمت او خضوع و خشوع پیدا كرده، و به او متوجه باشند.
و البته خصوصیات خضوع و اطاعت را كه مناسب مقام رفیع و بالای او باشد: باید خداوند متعال معین فرماید.
و این معانی حقایق و معارف الهی و مراتب تهذیب و تزكیه و مقامات اطاعت و عبودیت را به اثبات خواهد رسانید.
و چون طاعات و عبادات به اختلاف حالات و مقامات و موارد فرق می كند: امام كه جانشین پیغمبر خدا و مربوط به مركز وحی و علم است، می تواند به همه این موارد و أحكام محیط و آگاه باشد.
[ صفحه 76]
[1] عرض كردم به امام پنجم: فدايت شوم معناي صمد چيست؟ فرمود: آقايي كه در كم و زياد از حوائج به سوي او توجه شود.
[2] به حضرت امام ششم عرض كردم كه: معناي صمد چيست؟ فرمود: چيزي است كه تو خالي نباشد.
[3] سپس حضرت امام پنجم فرمود: هرگاه تحويل گيرنده اي براي علمي كه خداوند مرا عطاء فرموده است، باشد: هر آينه نشر مي دهم توحيد و اسلام و ايمان و دين و أحكام الهي را از كلمه صمد، و چگونه مرا چنين چيزي پيش آيد، و جدم اميرالمؤمنين حمله اي پيدا نكرد.